Ακρωνύμια: πώς διαβάζονται

Υπάρχουν τέσσερις τρόποι ανάγνωσης ακρωνυμίων (ή αρκτικολέξων):

1. Σάμπως και το ακρώνυμο είναι μία κανονική λέξη, π.χ.

ΟΗΕ --> οηέ, ΚΤΕΛ --> κτελ

2. Αναλυτική ανάγνωση, η κάθε λέξη ξεχωριστά, π.χ.

ΔΝΤ --> Διεθνές Νομισματικό Ταμείο

3. Ανάγνωση γράμμα προς γράμμα, π.χ.

ΔΣ --> δέλτα-σίγμα (Διοικητικό Συμβούλιο)

4. Ανάγνωση γράμμα προς γράμμα - αλλά είτε με την πρώτη συλλαβή του κάθε γράμματος είτε με περίεργες συλλαβές, π.χ.

ΚΚΕ --> κου-κου-έ, ΦΠΑ --> φι-πι-ά

Υπάρχουν αρκετά ακρωνύμια που δεν εμπίπτουν μόνο σε μια από τις πιο πάνω κατηγορίες. Για παράδειγμα, το ΜΜΕ μπορεί να διαβαστεί είτε (πιο επίσημα) ως Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είτε (πιο λαϊκά) ως μου-μου-έ.

Ακρωνύμια: πώς γράφονται

Ακόμη μια περίπτωση όπου δεν υπάρχουν σαφείς κανόνες: πώς γράφονται τα ακρωνύμια (ή αρκτικόλεξα); Με ή χωρίς τελείες; Όλα κεφαλαία ή κάποια με μικρά;

Η επικρατούσα πρακτική είναι να μην μπαίνουν οι τελείες στις περιπτώσεις όπου δεν αποσαφηνίζουν οτιδήποτε. Π.χ.

ΔΟΕ, ΔΝΤ, ΗΠΑ, ΚΤΕΛ, ΤΚΑ

Περισσότερο νόημα έχει να μπαίνουν τελείες στις περιπτώσεις όπου το ακρωνύμιο δεν αποτελείται αποκλειστικά από το πρώτο γράμμα της κάθε λέξης, π.χ.

ΠΑ.ΣΟ.Κ., ΛΑ.Ο.Σ.

Κατά κανόνα τα ακρωνύμια γράφονται με κεφαλαία όλα τα γράμματα. Εντούτοις, σε κάποιες περιπτώσεις, κυρίως ακρωνυμίων σε ξένες γλώσσες, έχει επικρατήσει να γράφεται με κεφαλαίο μόνο το αρχικό γράμμα, π.χ.

Ουνέσκο, Ιντερπόλ

χωρίς αυτό να σημαίνει ότι συμβαίνει πάντοτε (η ΦΙΦΑ γράφεται με όλα κεφαλαία).

"Στο τέλος της ημέρας..."

Μια φράση που εδώ και αρκετά χρόνια ακούμε συχνά είναι το περίφημο "στο τέλος της ημέρας", ακριβής μετάφραση του αγγλ. "at the end of the day". Η αντιγραφή από μια γλώσσα σε άλλη δεν είναι καθόλου κακό πράγμα, τουναντίον, κατά τη γνώμη μου, είναι κάτι πολύ θετικό, νοουμένου ότι μέσω της αντιγραφής εισάγεται στα ελληνικά κάτι καινούργιο. Είναι αμέτρητες οι περιπτώσεις όπου νέες έννοιες αποδίδονται στα ελληνικά με λέξεις που αποτελούν μετάφραση της πρωτότυπης απόδοσης στα αγγλικά, π.χ. υπολογιστής (computer), τηλεόραση (television - κι ας είναι ελληνικό το τηλε-).

Εκεί που, κατά τη γνώμη μου, η αντιγραφή δεν έχει νόημα είναι όταν δεν προσφέρει κάτι καινούργιο, δηλ. όταν εμφανίζεται μια λέξη ή φράση για να αποδώσει κάτι που ήδη μπορεί να αποδοθεί μια χαρά. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, η φράση "στο τέλος της ημέρας" έχει το ίδιο νόημα με τη φράση "σε τελική ανάλυση", η οποία δεν υστερεί από την πρώτη ούτε σε σαφήνεια ούτε σε συντομία.

Ίσως, βέβαια, φαινόμενα σαν κι αυτό να μη γίνονται για να εξυπηρετήσουν την επικοινωνία, αλλά να είναι απλά αποτέλεσμα της μονόδρομης και αναπόφευκτης επιρροής που έχει η αγγλική γλώσσα στις υπόλοιπες γλώσσες.

Αριθμοί: ολογράφως ή με αριθμητικά ψηφία;

Δεν νομίζω να υπάρχει σαφής κανόνας για το ερώτημα αυτό. Πριν από πολλά χρόνια διάβασα κάπου για το δίλημμα αυτό στη χρήση των αγγλικών και έδινε μια εισήγηση (ή κανόνα, δεν θυμάμαι) την οποία βρίσκω πολύ λογική ή βολική:

Από το ένα μέχρι το είκοσι γράφονται ολογράφως. Από το 21 και μετά γράφονται με αριθμητικά ψηφία.

Βέβαια, η εισήγηση είναι πολύ σχετική, καθώς το είδος του κειμένου καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την επιλογή. Π.χ. σε μια επίσημη επιστολή που αναφέρεται σε καταγραφή αποθέματος, λογικό είναι να γράφει "3 τεμάχια", ενώ σε ένα λογοτεχνικό κείμενο είναι αναμενόμενο να διαβάσει κανείς "τριάντα πέντε χρόνια".

Εννοείται ότι η πιο πάνω εισήγηση μπορεί να ισχύει μόνο για ολόκληρους αριθμούς. Θα ήταν αστείο να γράψει κάποιος "τρία κόμμα δεκατέσσερα" (3,14) ή "δεκαέξι εικοστά πρώτα" (16/21). Ολογράφως μπορούν να γραφούν σε κείμενο κλάσματα ευρείας χρήσης, όπως μισό και τρία τέταρτα.

Λεμονόδασος ή λεμονοδάσος;

Στις λέξεις που συντίθενται από επίθετο και ουσιαστικό ή από δύο ουσιαστικά, τι γίνεται ο τόνος; Δυσκολεύομαι να εντοπίσω τον κανόνα. Από τη μια υπάρχουν πολλά παραδείγματα που δείχνουν ότι ο τόνος πάει όσο πιο νωρίς γίνεται. Π.χ.

βύσσινο + κήπος --> βυσσινόκηπος
νερό + φίδι --> νερόφιδο
παλιό + παιδί --> παλιόπαιδο
ποντικός + τρύπα --> ποντικότρυπα
οδόντας + ιατρός --> οδοντίατρος (αλλά και οδόντας + γιατρός --> οδοντογιατρός)

Από την άλλη, υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις όπου το πιο πάνω δεν ισχύει και ο τόνος παραμένει ως έχει στο δεύτερο συνθετικό, π.χ.

καρδία + χειρούργος (ή χειρουργός) --> καρδιοχειρούργος (ή καρδιοχειρουργός)
νταρντάνα + γυναίκα --> νταρντανογυναίκα
άνδρας + παρέα --> ανδροπαρέα

Και μια τρίτη κατηγορία: ο τόνος πέφτει, αλλά όχι στην προπαραλήγουσα:

παπάς + παιδί --> παπαδοπαίδι

Πραγματικά δεν μπορώ να καταλάβω πώς καθορίζεται ο τόνος. Και τι γίνεται με το λεμονόδασος; Μήπως τελικά είναι λεμονοδάσος; Ή και τα δύο; (Πάντως χρησιμοποιούνται και τα δυο.)

Έναντι και απέναντι

Συχνά κάποιος που αναφέρεται για κάτι σε σχέση με κάτι άλλο χρησιμοποιεί το απέναντι αντί του έναντι. Π.χ.

Η συμπεριφορά του απέναντί μου ήταν πολύ άσχημη.

Σύμφωνα με το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, η χρήση αυτή είναι αποδεκτή και άρα σωστή. Προσωπική μου άποψη (και χωρίς, βέβαια, να θεωρώ ότι η δική μου άποψη είναι πιο σημαντική ή πιο σωστή από τα σχετικά λήμματα του ΛΚΝ) είναι ότι στις περιπτώσεις όπου μπορεί να χρησιμοποιηθεί το έναντι, είναι καλύτερα να προτιμάται από το απέναντι, μια και το τελευταίο κατά κανόνα παραπέμπει περισσότερο σε τοπικό προσδιορισμό. Προσωπικά θεωρώ πιο σωστή την πρόταση:

Η συμπεριφορά του έναντί μου ήταν πολύ άσχημη.

Ξένες λέξεις - τάση για τονισμό στη λήγουσα

Στα ελληνικά παρατηρείται η τάση πολλές ξένες λέξεις να τονίζονται στη λήγουσα, ανεξάρτητα από το πού πέφτει ο τόνος στην πρωτότυπη γλώσσα. Π.χ. το email /'imeyl/* το λέμε /i'meyl/, το playback /'pleybak/ το λέμε (και) /pley'bak/, το Internet /'internet/ (και) /inter'net/, κ.ο.κ.

Δεδομένου ότι στις ελληνικές λέξεις δεν υπάρχει αυτή η τάση (στη φράση που μόλις προηγήθηκε, από τις 7 μη μονοσύλλαβες λέξεις, 5 τονίζονται στην παραλήγουσα και μόλις 2 στη λήγουσα), η μόνη λογική εξήγηση που μπορώ να σκεφτώ είναι η επίδραση του τι έχει προηγηθεί: αν λάβει κανείς υπ' όψη ότι στο παρελθόν οι περισσότερες ξένες λέξεις που χρησιμοποιούνταν στα ελληνικά ήταν γαλλικές, οι οποίες τονίζονταν στη λήγουσα (π.χ. εξτρά, αβαντάζ, μπρελόκ, παρμπρίζ), πιθανόν κάτι να σπρώχνει τον ομιλητή να εξακολουθεί να τονίζει πολλές ξένες λέξεις στη λήγουσα, ακόμη και σήμερα που η εισβολή είναι σχεδόν αποκλειστικά από την αγγλική γλώσσα.

* Σε αυτό το μπλογκ, η απόδοση στο Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο δεν είναι πάντοτε ακριβής γιατί δεν είμαι εξοικειωμένος με όλους τους ήχους, ούτε και με το ΔΦΑ. Η απόδοση ας θεωρείται σε όλες τις περιπτώσεις από τον αναγνώστη ...ενδεικτική.