Ακρωνύμια: πώς διαβάζονται

Υπάρχουν τέσσερις τρόποι ανάγνωσης ακρωνυμίων (ή αρκτικολέξων):

1. Σάμπως και το ακρώνυμο είναι μία κανονική λέξη, π.χ.

ΟΗΕ --> οηέ, ΚΤΕΛ --> κτελ

2. Αναλυτική ανάγνωση, η κάθε λέξη ξεχωριστά, π.χ.

ΔΝΤ --> Διεθνές Νομισματικό Ταμείο

3. Ανάγνωση γράμμα προς γράμμα, π.χ.

ΔΣ --> δέλτα-σίγμα (Διοικητικό Συμβούλιο)

4. Ανάγνωση γράμμα προς γράμμα - αλλά είτε με την πρώτη συλλαβή του κάθε γράμματος είτε με περίεργες συλλαβές, π.χ.

ΚΚΕ --> κου-κου-έ, ΦΠΑ --> φι-πι-ά

Υπάρχουν αρκετά ακρωνύμια που δεν εμπίπτουν μόνο σε μια από τις πιο πάνω κατηγορίες. Για παράδειγμα, το ΜΜΕ μπορεί να διαβαστεί είτε (πιο επίσημα) ως Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είτε (πιο λαϊκά) ως μου-μου-έ.

Ακρωνύμια: πώς γράφονται

Ακόμη μια περίπτωση όπου δεν υπάρχουν σαφείς κανόνες: πώς γράφονται τα ακρωνύμια (ή αρκτικόλεξα); Με ή χωρίς τελείες; Όλα κεφαλαία ή κάποια με μικρά;

Η επικρατούσα πρακτική είναι να μην μπαίνουν οι τελείες στις περιπτώσεις όπου δεν αποσαφηνίζουν οτιδήποτε. Π.χ.

ΔΟΕ, ΔΝΤ, ΗΠΑ, ΚΤΕΛ, ΤΚΑ

Περισσότερο νόημα έχει να μπαίνουν τελείες στις περιπτώσεις όπου το ακρωνύμιο δεν αποτελείται αποκλειστικά από το πρώτο γράμμα της κάθε λέξης, π.χ.

ΠΑ.ΣΟ.Κ., ΛΑ.Ο.Σ.

Κατά κανόνα τα ακρωνύμια γράφονται με κεφαλαία όλα τα γράμματα. Εντούτοις, σε κάποιες περιπτώσεις, κυρίως ακρωνυμίων σε ξένες γλώσσες, έχει επικρατήσει να γράφεται με κεφαλαίο μόνο το αρχικό γράμμα, π.χ.

Ουνέσκο, Ιντερπόλ

χωρίς αυτό να σημαίνει ότι συμβαίνει πάντοτε (η ΦΙΦΑ γράφεται με όλα κεφαλαία).

"Στο τέλος της ημέρας..."

Μια φράση που εδώ και αρκετά χρόνια ακούμε συχνά είναι το περίφημο "στο τέλος της ημέρας", ακριβής μετάφραση του αγγλ. "at the end of the day". Η αντιγραφή από μια γλώσσα σε άλλη δεν είναι καθόλου κακό πράγμα, τουναντίον, κατά τη γνώμη μου, είναι κάτι πολύ θετικό, νοουμένου ότι μέσω της αντιγραφής εισάγεται στα ελληνικά κάτι καινούργιο. Είναι αμέτρητες οι περιπτώσεις όπου νέες έννοιες αποδίδονται στα ελληνικά με λέξεις που αποτελούν μετάφραση της πρωτότυπης απόδοσης στα αγγλικά, π.χ. υπολογιστής (computer), τηλεόραση (television - κι ας είναι ελληνικό το τηλε-).

Εκεί που, κατά τη γνώμη μου, η αντιγραφή δεν έχει νόημα είναι όταν δεν προσφέρει κάτι καινούργιο, δηλ. όταν εμφανίζεται μια λέξη ή φράση για να αποδώσει κάτι που ήδη μπορεί να αποδοθεί μια χαρά. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, η φράση "στο τέλος της ημέρας" έχει το ίδιο νόημα με τη φράση "σε τελική ανάλυση", η οποία δεν υστερεί από την πρώτη ούτε σε σαφήνεια ούτε σε συντομία.

Ίσως, βέβαια, φαινόμενα σαν κι αυτό να μη γίνονται για να εξυπηρετήσουν την επικοινωνία, αλλά να είναι απλά αποτέλεσμα της μονόδρομης και αναπόφευκτης επιρροής που έχει η αγγλική γλώσσα στις υπόλοιπες γλώσσες.

Αριθμοί: ολογράφως ή με αριθμητικά ψηφία;

Δεν νομίζω να υπάρχει σαφής κανόνας για το ερώτημα αυτό. Πριν από πολλά χρόνια διάβασα κάπου για το δίλημμα αυτό στη χρήση των αγγλικών και έδινε μια εισήγηση (ή κανόνα, δεν θυμάμαι) την οποία βρίσκω πολύ λογική ή βολική:

Από το ένα μέχρι το είκοσι γράφονται ολογράφως. Από το 21 και μετά γράφονται με αριθμητικά ψηφία.

Βέβαια, η εισήγηση είναι πολύ σχετική, καθώς το είδος του κειμένου καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την επιλογή. Π.χ. σε μια επίσημη επιστολή που αναφέρεται σε καταγραφή αποθέματος, λογικό είναι να γράφει "3 τεμάχια", ενώ σε ένα λογοτεχνικό κείμενο είναι αναμενόμενο να διαβάσει κανείς "τριάντα πέντε χρόνια".

Εννοείται ότι η πιο πάνω εισήγηση μπορεί να ισχύει μόνο για ολόκληρους αριθμούς. Θα ήταν αστείο να γράψει κάποιος "τρία κόμμα δεκατέσσερα" (3,14) ή "δεκαέξι εικοστά πρώτα" (16/21). Ολογράφως μπορούν να γραφούν σε κείμενο κλάσματα ευρείας χρήσης, όπως μισό και τρία τέταρτα.

Λεμονόδασος ή λεμονοδάσος;

Στις λέξεις που συντίθενται από επίθετο και ουσιαστικό ή από δύο ουσιαστικά, τι γίνεται ο τόνος; Δυσκολεύομαι να εντοπίσω τον κανόνα. Από τη μια υπάρχουν πολλά παραδείγματα που δείχνουν ότι ο τόνος πάει όσο πιο νωρίς γίνεται. Π.χ.

βύσσινο + κήπος --> βυσσινόκηπος
νερό + φίδι --> νερόφιδο
παλιό + παιδί --> παλιόπαιδο
ποντικός + τρύπα --> ποντικότρυπα
οδόντας + ιατρός --> οδοντίατρος (αλλά και οδόντας + γιατρός --> οδοντογιατρός)

Από την άλλη, υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις όπου το πιο πάνω δεν ισχύει και ο τόνος παραμένει ως έχει στο δεύτερο συνθετικό, π.χ.

καρδία + χειρούργος (ή χειρουργός) --> καρδιοχειρούργος (ή καρδιοχειρουργός)
νταρντάνα + γυναίκα --> νταρντανογυναίκα
άνδρας + παρέα --> ανδροπαρέα

Και μια τρίτη κατηγορία: ο τόνος πέφτει, αλλά όχι στην προπαραλήγουσα:

παπάς + παιδί --> παπαδοπαίδι

Πραγματικά δεν μπορώ να καταλάβω πώς καθορίζεται ο τόνος. Και τι γίνεται με το λεμονόδασος; Μήπως τελικά είναι λεμονοδάσος; Ή και τα δύο; (Πάντως χρησιμοποιούνται και τα δυο.)

Έναντι και απέναντι

Συχνά κάποιος που αναφέρεται για κάτι σε σχέση με κάτι άλλο χρησιμοποιεί το απέναντι αντί του έναντι. Π.χ.

Η συμπεριφορά του απέναντί μου ήταν πολύ άσχημη.

Σύμφωνα με το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, η χρήση αυτή είναι αποδεκτή και άρα σωστή. Προσωπική μου άποψη (και χωρίς, βέβαια, να θεωρώ ότι η δική μου άποψη είναι πιο σημαντική ή πιο σωστή από τα σχετικά λήμματα του ΛΚΝ) είναι ότι στις περιπτώσεις όπου μπορεί να χρησιμοποιηθεί το έναντι, είναι καλύτερα να προτιμάται από το απέναντι, μια και το τελευταίο κατά κανόνα παραπέμπει περισσότερο σε τοπικό προσδιορισμό. Προσωπικά θεωρώ πιο σωστή την πρόταση:

Η συμπεριφορά του έναντί μου ήταν πολύ άσχημη.

Ξένες λέξεις - τάση για τονισμό στη λήγουσα

Στα ελληνικά παρατηρείται η τάση πολλές ξένες λέξεις να τονίζονται στη λήγουσα, ανεξάρτητα από το πού πέφτει ο τόνος στην πρωτότυπη γλώσσα. Π.χ. το email /'imeyl/* το λέμε /i'meyl/, το playback /'pleybak/ το λέμε (και) /pley'bak/, το Internet /'internet/ (και) /inter'net/, κ.ο.κ.

Δεδομένου ότι στις ελληνικές λέξεις δεν υπάρχει αυτή η τάση (στη φράση που μόλις προηγήθηκε, από τις 7 μη μονοσύλλαβες λέξεις, 5 τονίζονται στην παραλήγουσα και μόλις 2 στη λήγουσα), η μόνη λογική εξήγηση που μπορώ να σκεφτώ είναι η επίδραση του τι έχει προηγηθεί: αν λάβει κανείς υπ' όψη ότι στο παρελθόν οι περισσότερες ξένες λέξεις που χρησιμοποιούνταν στα ελληνικά ήταν γαλλικές, οι οποίες τονίζονταν στη λήγουσα (π.χ. εξτρά, αβαντάζ, μπρελόκ, παρμπρίζ), πιθανόν κάτι να σπρώχνει τον ομιλητή να εξακολουθεί να τονίζει πολλές ξένες λέξεις στη λήγουσα, ακόμη και σήμερα που η εισβολή είναι σχεδόν αποκλειστικά από την αγγλική γλώσσα.

* Σε αυτό το μπλογκ, η απόδοση στο Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο δεν είναι πάντοτε ακριβής γιατί δεν είμαι εξοικειωμένος με όλους τους ήχους, ούτε και με το ΔΦΑ. Η απόδοση ας θεωρείται σε όλες τις περιπτώσεις από τον αναγνώστη ...ενδεικτική.

Το "ας/να πούμε" ως γέμισμα

Σε όλες τις γλώσσες (προφανώς) υπάρχουν λέξεις ή φράσεις που χρησιμοποιούνται στον προφορικό λόγο όχι επειδή εξυπηρετούν οτιδήποτε επικοινωνιακά, αλλά για να δώσουν χρόνο στον ομιλητή ή ως έκφανση της νευρικότητάς του.

Η χρήση της φράσης ας πούμε είναι μια χαρά όταν σημαίνει ας θεωρήσουμε, ας υποθέσουμε, προτείνω, εισηγούμαι, για παράδειγμα ή κάτι παρόμοιο. Π.χ.

Μπορείς να έρθεις, ας πούμε, κατά τις δέκα και να φύγουμε μαζί. (εισήγηση)
Η Σενεγάλη, ας πούμε, είναι μια χώρα της δυτικής Αφρικής. (αν ο ομιλητής φέρει τη Σενεγάλη ως παράδειγμα)

Η χρήση του ας πούμε δεν είναι καθόλου μια χαρά, όμως, όταν δεν εξυπηρετεί τίποτα και αποτελεί απλά ένα κούφιο γέμισμα. Π.χ.

Πήγα και του ζήτησα ΧΧ-, ας πούμε,-ΧΧ να μιλήσει με τον πατέρα του. (αν είναι περιγραφή γεγονότος και η πράξη δεν φέρεται ως παράδειγμα, τότε το ας πούμε δεν έχει θέση)

Το να πούμε χρησιμοποιείται κατά κάποιον τρόπο ως επεξηγηματικό:
Θέλω ΧΧ,-να πούμε,-ΧΧ να της ζητήσω να βγούμε.

ή ως έκφραση θυμού ή άλλων συναισθημάτων:

Ζητάει και τα ρέστα, να πούμε!

Προσωπικά βρίσκω ότι το να πούμε, όταν μπαίνει χωρίς να χρειάζεται, υποδηλώνει κάπως κακή χρήση της γλώσσας, αλλά υποθέτω ότι δεν μπορεί να θεωρηθεί λάθος, αφού κάτι εκφράζει. Αντίθετα, το άσκοπο ας πούμε (σε αντίθεση με το εύλογο ας πούμε) είναι παντελώς αχρείαστο και πρέπει να αποφεύγεται.

Το σειριακό κόμμα

Ένα θέμα που σηκώνει αρκετή συζήτηση είναι το σειριακό κόμμα, δηλ. το κόμμα αμέσως μετά το προτελευταίο αντικείμενο σε μια λίστα. Π.χ.

Είδα τον Αντώνη, τη Βασιλική, τον Γιώργο, και τη Δήμητρα.

Στην πιο πάνω περίπτωση η συντριπτική πλειονότητα δεν θα έβαζε κόμμα μετά τη Γεωργία. Διαβάζοντάς την πρόταση, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι γίνεται αναφορά σε τέσσερις ανεξάρτητες οντότητες (Α, Β, Γ, Δ).

Σκεφτείτε όμως τις δύο πιο κάτω προτάσεις:

Είδα τον Αντώνη και τη Βασιλική, τον Γιώργο και τη Δήμητρα.
Είδα τον Αντώνη και τη Βασιλική, τον Γιώργο, και τη Δήμητρα.

Στην πρώτη περίπτωση (χωρίς κόμμα μετά τον Γιώργο), ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται, χωρίς να όμως να είναι σαφές, ότι γίνεται αναφορά σε δύο ζευγάρια (Α+Β, Γ+Δ).

Στη δεύτερη περίπτωση (με κόμμα μετά τον Γιώργο), ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι γίνεται αναφορά σε ένα ζευγάρι (Α+Β) και δύο ανεξάρτητα άτομα (Γ, Δ), και αυτό είναι σαφές.

Υπάρχουν κι άλλες περιπτώσεις που χρήζουν συζήτησης ή διευκρίνισης (π.χ. Είδα τον Αντώνη, τη Βασιλική και τον Γιώργο, και τη Δήμητρα ή Είδα τον Αντώνη, τη Βασιλική και τον Γιώργο και τη Δήμητρα).

Πιστεύω ότι το σειριακό κόμμα πρέπει να χρησιμοποιείται σε όλες τις περιπτώσεις όπου βοηθά στο να ξεδιαλύνει - μια έστω μικρή - ασάφεια, π.χ.

Ήρθανε διάφοροι στο πάρτι: ο Μάρκος, ο Δημήτρης και η Ελένη, η Αγγελική, ο Βασίλης, ο Μιχάλης και η Γεωργία, ο Θεόδωρος, και η Μυρτώ. (χρήση του σειριακού κόμματος, ώστε να αποφευχθεί η παρεξήγηση ότι ο Θεόδωρος και η Μυρτώ μπορεί να είναι ζευγάρι).

αλλά να μη χρησιμοποιείται όταν δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία για το νόημα, π.χ.

Οι τέσσερις ευαγγγελιστές είναι ο Ματθαίος, ο Μάρκος, ο Λουκάς και ο Ιωάννης. (είναι ξεκάθαρο από την αρχή της πρότασης ότι θα γίνει αναφορά σε τέσσερα ανεξάρτητα άτομα).

Το τελικό ν στα δεν, μη(ν), σαν

Στην περίπτωση της λέξης μη(ν), η παρουσία ή όχι του ν καθορίζεται από τους ίδιους κανόνες που ισχύουν και για το θηλυκό άρθρο τη(ν): μπαίνει ν όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν, κ, π, τ (περιλαμβανομένων των τσ και τζ), γκ, μπ, ντ, ξ, ψ. Π.χ.:

μην πετάξεις τίποτα (κακώς ο Διονύσης Σαββόπουλος παρέλειψε το ν στον τίτλο του δίσκου του)
μη διαλέξεις κάτι άλλο

Ο κανόνας αυτός, βέβαια, ισχύει στις περιπτώσεις όπου το μη(ν) χρησιμοποιείται ως προστακτικό (βλ. παραδείγματα πιο πάνω). Σε άλλες περιπτώσεις, το ν παραλείπεται, π.χ.:

αν μη τι άλλο
οι μη έχοντες
μη μπορώντας

Στο δεν η εφαρμογή του κανόνα που ισχύει και για το θηλυκό άρθρο τη(ν) θεωρείται αποδεκτή. Π.χ.:

δεν μπορώ
δε γίνεται

Προσωπικά, χρησιμοποιώ πάντοτε το ν στο δεν, όχι μόνο γιατί η απουσία του με ξενίζει, αλλά κι επειδή όταν παραλείπεται υπάρχει, σε κάποιες περιπτώσεις, ο κίνδυνος να μπερδέψει ο αναγνώστης το αρνητικό δεν με τον σύνδεσμο δε. Π.χ.:

Του είπα δε γίνεται να έρθει κι ο αδελφός του.

Η πιο πάνω πρόταση μπορεί να σημαίνει είτε "Του είπα [ότι] δε[ν] γίνεται να έρθει κι ο αδελφός του." είτε "Του είπα δε[, ότι] γίνεται να έρθει κι ο αδελφός του."

Στην περίπτωση του σαν, το ν γράφεται πάντοτε. Αν και σε κάποιες περιπτώσεις πολλοί δεν το προφέρουν, η παράλειψή του στον γραπτό λόγο ξενίζει, όπως στη φράση "τον χτύπησε σα ζώο".

Η προφορά των γκ, μπ, ντ

Τα δίψηφα γκ, μπ, ντ δεν προφέρονται πάντοτε με τον ίδιο τρόπο. Όταν είναι στην αρχή της λέξης προφέρονται αντίστοιχα /g/, /b/, /d/. Π.χ.:

γκρίζο /'grizo/
μπαίνω /'beno/
ντύνομαι /'dinome/

Όταν βρίσκονται μέσα στη λέξη (δηλ. όχι στην αρχή), προφέρονται αντίστοιχα /ŋg/, /mb/, /nd/. Π.χ.:

αγκαλιά /aŋga'ʎa/
αμπάρι /a'mbari/
αντίο /a'ndio/

Όλο και περισσότερο ακούμε τα γκ, μπ, ντ στη μέση της λέξης να προφέρονται /g/, /b/, /d/. Π.χ.:

αγκαλιά /aga'ʎa/
αμπάρι /a'bari/
αντίο /a'dio/

Παρόλο που η προφορά αυτή δείχνει να κερδίζει έδαφος σιγά σιγά, εντούτοις δεν έχει γίνει ακόμη η νόρμα και δεν μπορεί να θεωρείται σωστή.

Εξαίρεση στον κανόνα αποτελούν κάποιες ξένες λέξεις ή ονόματα όπου τα γκ, μπ, ντ αντιστοιχούν στα /ŋk/, /mp/, /nt/, π.χ. αμπέρ, κάμπινγκ.

(Για το δίψηφο γγ θα ακολουθήσει ξεχωριστό λήμμα.)

Τα "άκλιτα" επίθετα

Κάποια επίθετα όπου το αρσενικό καταλήγει σε άτονο -ων (ο επείγων, ο ενδιαφέρων, ο συμφέρων, κ.ά.) χρησιμοποιούνται πολύ συχνά ως να είναι παντελώς άκλιτα. Ο ομιλητής, παρασυρόμενος από την ηχητική ομοιότητα του αρσενικού με το ουδέτερο (ο επείγων - το επείγον) ισοπεδώνει τη λέξη και δεν την κλίνει με τίποτα, υιοθετώντας τον ουδέτερο τύπο του ρήματος για οτιδήποτε βρεθεί μπροστά του. Έτσι, ακούμε:

έχω μια ΧΧ-επείγον-ΧΧ δουλειά (αντί του ορθού μια επείγουσα δουλειά)
είδα μια ΧΧ-ενδιαφέρον-ΧΧ ταινία (αντί του ορθού μια ενδιαφέρουσα ταινία)

κ.ο.κ. Το επίθετο παραμένει άκλιτο και στις πτώσεις, π.χ.

του ΧΧ-επείγον-ΧΧ περιστατικού (αντί του ορθού του επείγοντος περιστατικού),

ενώ, το πλέον ταλαιπωρημένο απ' όλα αυτά, το επείγον, χρησιμοποιείται και ως επίρρημα:

φώναξέ τον και τον θέλω ΧΧ-επείγον-ΧΧ! (αντί του ορθού επειγόντως).

Για το τελευταίο, πιθανότατα ο ομιλητής παρασύρεται από φράσεις του τύπου τον θέλω για κάτι επείγον, όπου στη συντόμευση (απάλειψη της φράσης για κάτι) οι λέξεις που παραμένουν ...δεν προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα.

Εξαίρεση από τον αντί-κανόνα αποτελούν τα επίθετα με κατάληξη -εύων, όπως πρωτεύων - πρωτεύουσα, προεδρεύων - προεδρεύουσα, κ.ο.κ. όπου το λάθος συναντάται πολύ πιο σπάνια.

Εισαγόμενο

Πολύ συχνό ορθογραφικό λάθος είναι το ΧΧ-εισαγώμενο-ΧΧ, αντί του ορθού εισαγόμενο. Χαρακτηριστικά, αναζήτηση στο Google με τη λέξη "εισαγόμενα" δίνει 95.000 αποτελέσματα, και με τη λέξη "εισαγώμενα" δίνει 72.000 αποτελέσματα.

Στα επίθετα που τελειώνουν σε /'omenos/ η προπαραλήγουσα μπορεί να είναι είτε με όμικρον είτε με ωμέγα, ανάλογα με τον τύπο του ρήματος από το οποίο βγαίνει το επίθετο.

Αν το ρήμα στην παθητική του φωνή έχει κατάληξη -ομαι (με άτονο /o/), τότε το επίθετο γράφεται με όμικρον. Π.χ.:

έπομαι --> επόμενος
κατάγομαι --> καταγόμενος
εισάγομαι --> εισαγόμενος

Με ωμέγα γράφονται τα ρήματα που στην παθητική τους φωνή έχουν κατάληξη -ώμαι (με τονισμένο /o/), ή άλλη κατάληξη -[τονισμένο φωνήεν]μαι. Π.χ.

εξαρτώμαι --> εξαρτώμενος
περιπλανώμαι (ή περιπλανιέμαι) --> περιπλανώμενος
κοιμάμαι (ή κοιμούμαι) --> κοιμώμενος

Πιθανότατα πολλοί παρασύρονται και νομίζουν ότι το /isaγ'omeno/ παράγεται από το εισάγω και γι' αυτό να το γράφουν με ωμέγα, όμως το επίθετο βγαίνει από την παθητική φωνή του ρήματος εισάγομαι, και γι' αυτό το σωστό είναι με όμικρον.

Η χρήση του παρακειμένου

Ακούμε συχνά να χρησιμοποιείται λανθασμένα ο παρακείμενος χρόνος σε περιπτώσεις όπου πρέπει να χρησιμοποιείται ο αόριστος, κυρίως όταν καταβάλλεται προσπάθεια από τον ομιλητή για "καλή" χρήση της γλώσσας. Πότε όμως πρέπει να χρησιμοποιείται ο αόριστος και πότε ο παρακείμενος;

Η κλασική συμβουλή που δίνεται είναι: χρησιμοποιήστε τον αόριστο για πράξεις που έγιναν στο (συχνά μακρινό) παρελθόν και δεν υφίστανται πια, ή σε περιγραφή πράξεων, και χρησιμοποιήστε τον παρακείμενο για πράξεις που έγιναν (συνήθως στο πρόσφατο παρελθόν) και οι συνέπειές τους υφίστανται ακόμη.

Π.χ.
Πήγα στο σπίτι του Γιώργου. (περιγραφή πράξης)
Έχω πάει στο σπίτι του Γιώργου. (δήλωση αποκτηθείσας εμπειρίας, η οποία υφίσταται και τώρα)

Του έδωσα την ομπρέλα μου. (περιγραφή πράξης)
Του έχω δώσει την ομπρέλα μου. (η οποία βρίσκεται ακόμα στην κατοχή του)

Αυτό που χρήζει προσοχής είναι ότι όταν χρησιμοποιείται ο παρακείμενος, ποτέ δεν καθορίζεται ο χρόνος της πράξης, ούτε καν ασαφώς. Και αντίστροφα, όταν καθορίζεται ο χρόνος της πράξης, έστω και ασαφώς, χρησιμοποιείται πάντοτε ο αόριστος.

Π.χ.
Έδωσε χθες συνέντευξη, και όχι ΧΧ-Έχει δώσει χθες συνέντευξη.-ΧΧ
Επισκέφτηκα πρόσφατα το μουσείο, και όχι ΧΧ-Έχω επισκεφτεί πρόσφατα το μουσείο.-ΧΧ

Η κλίση ξένων γεωγραφικών ονομάτων

Είναι αυτονόητο ότι τα ξένα τοπωνύμια που ακούγονται ...πολύ ξένα, επειδή ως λέξεις δεν έχουν εξελληνιστεί (καθόλου ή σχεδόν καθόλου), παραμένουν άκλιτα. Π.χ. το Πακιστάν - του Πακιστάν, η Μπελίζ - της Μπελίζ. Τι συμβαίνει όμως με τα τοπωνύμια που έχουν καταλήξεις οι οποίες είναι οικείες στ' αφτιά των ελληνόφωνων;

Εδώ παρατηρείται ασυνέπεια στην κλίση των ονομάτων αυτών. Για παράδειγμα, ενώ θα πούμε η Νικαράγουα - της Νικαράγουας, δεν θα πούμε η Σρι Λάνκα - ΧΧ-της Σρι Λάνκας-ΧΧ, αλλά θα το αφήσουμε άκλιτο (της Σρι Λάνκα).

Ομοίως, το Μεξικό κλίνεται (ο Κόλπος του Μεξικού - θα χτυπούσε άσχημα αν έλεγε κάποιος ο Κόλπος του Μεξικό), ωστόσο το ομοιοκατάληκτο Κονγκό δεν κλίνεται με τίποτα (πώς σας φαίνεται το Κονγκό - ΧΧ-του Κονγκού-ΧΧ;).

Αναρωτιέμαι αν υπάρχει κάποια λογική σ' αυτή την ασυνέπεια ή αν έγκειται στις συγκυρίες της κάθε περίπτωσης.

Τελικό νι: γενικός κανόνας

Πολλοί έχουν την εντύπωση ότι στον γραπτό λόγο το τελικό νι παραμένει μόνο όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή από κ, π, τ. Ο κανόνας που ισχύει, όμως, είναι ότι: το τελικό νι οπωσδήποτε παραμένει όταν η επόμενη λέξη αρχίζει (εκτός από φωνήεν) από στιγμιαίο σύμφωνο, κατηγορία στην οποία ανήκουν τα άηχα κ, π, τ, τα αντίστοιχά τους ηχηρά δίψηφα σύμφωνα γκ /g/, μπ /b/, ντ /d/, καθώς και τα ξ /ks/, ψ /ps/, τσ /ts/, τζ /dz/.

Π.χ.
την ντροπή, και όχι ΧΧ-τη ντροπή-ΧΧ
την γκολάρα, και όχι ΧΧ-τη γκολάρα-ΧΧ
μην πετάξεις, και όχι ΧΧ-μη πετάξεις-ΧΧ
την τζαζ, και όχι ΧΧ-τη τζαζ-ΧΧ.

Περισσότερα για το τελικό νι σε αναρτήσεις που θα ακολουθήσουν.

Η γενική πτώση

Φαίνεται ότι (στα ελληνικά) ο ρόλος της γενικής πτώσης, όσο περνάνε τα χρόνια, συρρικνώνεται στην κτητική της ιδιότητα. Όλο και λιγοστεύει η χρήση ρημάτων και προθέσεων που συντάσσονται με γενική, η οποία αντικαθίσταται από ρήματα και προθέσεις που συντάσσονται με αιτιατική, ή παραμένει το ίδιο ρήμα αλλάζοντας τη σύνταξή του.

Π.χ.
εξ Ελλάδος --> από την Ελλάδα
άνευ χρημάτων --> χωρίς χρήματα
εκ μέρους μου --> από το μέρος μου
απαλλάσσομαι των ευθυνών --> απαλλάσσομαι από τις ευθύνες
άπτεται θεμάτων --> αγγίζει (αναφέρεται σε) θέματα

Με άλλα λόγια, φαίνεται να γίνεται σιγά σιγά πλήρης διαχωρισμός ρόλων ανάμεσα στη γενική και την αιτιατική, με την πρώτη να υποδηλώνει αποκλειστικά κτήση και τη δεύτερη το αντικείμενο της πρότασης.

Βέβαια, αυτός ο διαχωρισμός δεν έχει ολοκληρωθεί, αφού γίνεται ακόμη αρκετή χρήση ρημάτων και προθέσεων που συντάσσονται με γενική, όπως στα παραδείγματα που αναφέρονται πιο πάνω, αλλά κατά τη γνώμη μου είναι εμφανές ότι προς εκεί οδεύουμε.

Γιατί το λέμε 'Μουντιάλ'

Είχα υποθέσει ότι ο όρος (ισπ. mundial = παγκόσμιος < λατ. mundus = κόσμος) καθιερώθηκε στα ελληνικά λόγω των τριών διαδοχικών διοργανώσεων του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου που έγιναν σε ισπανόφωνες χώρες την περίοδο 1978-1986 (1978 Αργεντινή, 1982 Ισπανία, 1986 Μεξικό). Ενδεχομένως αυτό όντως να ισχύει, αλλά σύμφωνα με έρευνα του Νίκου Σαραντάκου, όπως γράφει σε άρθρο στο μπλογκ του, ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον πραγματικά αλησμόνητο Γιάννη Διακογιάννη στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1962 που έγινε στη Χιλή, ο οποίος σε άρθρο του αναφέρθηκε στο "[...] «Μούντιαλ» [sic], όπως αποκαλούν οι Χιλιανοί το Παγκόσμιο Κύπελλο [...]".

Δεν έχω υπόψιν μου η ισπανική λέξη να χρησιμοποιείται και σε άλλες μη ισπανόφωνες χώρες. Το βέβαιο είναι πως δεν χρησιμοποιείται στις αγγλόφωνες χώρες, όπου η δισύλλαβη φράση World Cup είναι ήδη πολύ σύντομη και δεν νιώθουν την ίδια ανάγκη που νιώθουν οι ελληνόφωνοι να συντομεύσουν το πολυσύλλαβο Παγκόσμιο Κύπελλο.

Η διαχείρ-ι-ση της επιχείρ-η-σης

Ένα ορθογραφικό λάθος που βλέπει κανείς συχνά είναι το προτελευταίο φωνήεν σε θηλυκά ουσιαστικά που καταλήγουν σε -/isi/. Αντί ιώτα, βλέπουμε ήτα, ή το αντίστροφο. Ένας εύκολος τρόπος για να κρίνουμε αν θα χρησιμοποιήσουμε ιώτα ή ήτα είναι να δούμε ποια είναι η κατάληξη του αντίστοιχου ρήματος.

Όταν η κατάληξη είναι -ώ, τότε το ουσιαστικό έχει κατάληξη -ηση.
Π.χ. επιχειρ-ώ --> επιχείρ-ηση, καλ-ώ --> κλ-ήση.

Όταν η κατάληξη του ρήματος είναι -ίζω, τότε το ουσιαστικό έχει κατάληξη -ιση.
Π.χ. διαχειρ-ίζομαι --> διαχείρ-ιση, διευκριν-ίζω --> διευκρίν-ιση (ειδικά το τελευταίο, όλο και συχνότερα το συναντάμε γραμμένο [λανθασμένα] ΧΧ-διευκρινήσεις-ΧΧ).

Οι δύο πιο πάνω καταλήξεις ρημάτων (-ώ, -ίζω), δεν καλύπτουν, βέβαια, όλες τις περιπτώσεις, αλλά νομίζω τις περισσότερες. Άλλη περίπτωση που μπορώ να σκεφτώ αυτή τη στιγμή είναι τα ρήματα που τελειώνουν σε -ύω:

Π.χ. λύ(ν)ω --> λύση, δύω --> δύση.

Έναρξη

Άλλο ένα ιστολόγιο γεννιέται, για να προστεθεί στα εκατομμύρια που υπάρχουν ήδη. Άλλο ένα ιστολόγιο γεννιέται, το οποίο θα σβήσει σιωπηλά όταν το βαρεθεί ο μπλόγκερ που το γράφει. Δεν πειράζει, όσο κρατήσει.

Το Μπλαμπλά θα περιλαμβάνει μικρές παρατηρήσεις και σύντομα σχόλια που αφορούν την ελληνική γλώσσα, όπως σωστό/λάθος, ετυμολογία, προφορά, και ό,τι μου κατέβει (καμιά φορά ίσως και για μη ελληνικά θέματα - αλλά πάντοτε γλωσσικά).

Σημειώνεται ότι η έναρξη του Μπλαμπλά συμπίπτει με τη μεγαλύτερη μέρα του έτους (θερινό ηλιοστάσιο) στο βόρειο ημισφαίριο, πράγμα που σημαίνει πως από αύριο κιόλας αρχίζει η φθίνουσα πορεία.

Καλή ανάγνωση.